در این مقاله می‌خوانید:
سفر تخمک از تخمدان تا رحم
قبل از صحبت در مورد حاملگی خارج رحمی، لازم است در مورد آناتومی دستگاه تولید مثل زنان اطلاعاتی را کسب کنید. در طی تخمک گذاری، تخمک از یکی از تخمدان‌ها آزاد می‌شود. بارداری هنگامی اتفاق می‌افتد که تخمک با اسپرم در لوله‌ی رحمی ملاقات کند. از لقاح تا زایمان، بارداری به مراحل مختلفی در بدن زن نیاز دارد. یکی از این مراحل، زمانی است که تخمک بارور شده به سمت رحم حرکت می‌کند. لوله‌ی رحمی یا لوله‌ی فالوپ وظیفه‌ی انتقال تخمک به رحم را بر عهده دارد. پوشش داخلی لوله‌های فالوپ با زایده‌های کوچکی شبیه به مو به نام مژک پوشیده شده‌اند. این مژک ها برای انتقال تخمک از تخمدان به داخل رحم مهم هستند. اگر این مژک ها آسیب ببینند، حمل تخمک مختل می‌شود. به طور معمول، تخمک بارور شده پس از حرکت به سمت رحم، در دیواره‌ی رحم یا آندومتر کاشته می‌شود.
حاملگی خارج رحمی چیست؟
حاملگی خارج رحمی، معمولا در یکی از لوله‌های رحمی اتفاق می‌افتد. حدودا از هر ۱۰۰۰ بارداری، ۲۰ مورد به شکل حاملگی خارج رحمی بروز می‌کند. تقریبا در همه‌ی موارد حاملگی‌های خارج رحمی، جنین می‌میرد. در این نوع حاملگی، جفت در حال رشد در لوله‌ی فالوپ است اما نمی‌تواند به یک منبع غنی خونی دسترسی پیدا کند. لوله‌ی رحمی آنقدر بزرگ نیست که بتواند جنین در حال رشد را پشتیبانی کند. بارداری خارج رحمی می‌تواند در دهانه‌ی رحم (ورودی رحم)، حفره‌ی شکم و خود تخمدان نیز ایجاد شود، اما این موارد نادر هستند.
در حدود ۱۵ درصد موارد حاملگی‌های خارج رحمی، لوله‌ی فالوپ پاره می‌شود و باعث ایجاد درد، خونریزی داخلی و شوک می‌شود. پارگی لوله‌های فالوپ یک اورژانس پزشکی است که نیاز به جراحی فوری و در برخی موارد، انتقال خون دارد. در شرایط اضطراری، سریعا خود را به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس برسانید. متخصصان زنان و زایمان به طور معمول حاملگی‌های خارج رحمی را درمان می‌کنند. با این حال، در شرایط اورژانس پارگی لوله‌های رحمی، جراحان نقش مهمی دارند.
علائم حاملگی خارج رحمی
بارداری خارج رحمی می‌تواند ابتدا مانند یک بارداری طبیعی تظاهر پیدا کند. با رشد تخمک بارور شده در مکان نامناسب، علائم و نشانه‌ها بیش‌تر مورد توجه قرار می‌گیرند. علائم حاملگی خارج رحمی می‌تواند علائم سقط جنین یا علائم سایر بیماری‌ها مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا اندومتریوز را تقلید کند.
۳ علامت شایع در بارداری خارج رحمی، خونریزی از واژن یا لکه بینی، درد لگنی و عدم وجود دوره‌های قاعدگی (آمنوره) است. فقط ۵۰ درصد از زنان، هر ۳ علامت را دارند.
دلایل جدی خونریزی در بارداری در طی سه ماهه‌ی اول عبارتند از:
- حاملگی خارج رحمی
- بارداری مولار
- سقط جنین
- تهدید به سقط، خونریزی جفتی.
اگر در هر مرحله از بارداری متوجه خونریزی شدید، با پزشک خود تماس بگیرید.
سایر علائم بارداری خارج رحمی:
اگر باردار هستید و هر یک از این علائم را تجربه کردید، به مراکز درمانی مراجعه کنید. سایر علائم بارداری خارج رحمی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع صبحگاهی
- حساسیت پستان
- درد در زیر شکم
- درد در کمر
- گرفتگی در یک طرف لگن
- درد ناگهانی و شدید در قسمت پایین شکم (در صورت پارگی لوله‌ی رحمی)
- سرگیجه یا ضعف
- درد در شانه، گردن یا راست روده (مقعد)
۳ علامت شایع در بارداری خارج رحمی، خونریزی از واژن یا لکه بینی، درد لگنی و عدم وجود دوره‌های قاعدگی (آمنوره) است.
عوامل خطر حاملگی خارج رحمی
حاملگی خارج رحمی به دلیل عدم توانایی حرکت تخمک بارور در طول لوله‌ی رحمی ایجاد می‌شود. این اتفاق می‌تواند در اثر انسداد لوله یا به دلیل اینکه موهای ریز داخل لوله‌ی رحمی قادر به حرکت دادن تخمک بارور شده به سمت رحم نیستند، ایجاد شود. اسپرم و عوامل مرتبط با آن، هیچ نقشی در ایجاد یک حاملگی حارج رحمی ندارد. عواملی که می‌توانند خطر بارداری خارج رحمی در زنان را افزایش دهند عبارتند از:
- التهاب و جای زخم در لوله‌های رحمی ناشی از بیماری قبلی، عفونت یا جراحی مانند: آندومتریوز، عفونت لگنی گذشته با PID، سالپنژیت (التهاب لوله‌های رحمی)، آسیب به لوله‌ی رحمی ناشی از پارگی آپاندیس، سابقه جراحی لگن، جراحی شکم یا سقط جنین متعدد.
- بیماری‌های پزشکی که بر شکل و وضعیت لوله‌های رحمی و اندام‌های تولید مثل تاثیر می‌گذارند.
- داشتن چند شریک جنسی، به دلیل اینکه خطر ابتلا به عفونت‌های لگنی در زنان را افزایش می‌دهد.
- سابقه ی ناباروری به مدت ۲ یا چند سال نیز با افزایش خطر بارداری خارج رحمی همراه است.
- سن مادر، ۳۵ سال یا بالاتر باشد.
- عوامل هورمونی
- ناهنجاری‌های ژنتیکی
- نقایص هنگام تولد
- بستن (عقیم سازی) ناموفق لوله‌های رحمی
- دستگاه داخل رحمی (IUD)
- نقایص لوله‌ی رحمی که حرکت تخمک را سخت می‌کند.
- استفاده از فن آوری‌های کمک باروری مانند IVF
- سابقه‌ی حاملگی خارج رحمی در گذشته
- سیگار کشیدن
- سابقه‌ی بیماری‌های مقاربتی (STD) مانند سوزاک، کلامیدیا و گونوره.
پیشگیری و کاهش خطر بارداری خارج رحمی
اکثر زنانی که بارداری خارج رحمی داشته‌اند، می‌توانند دوباره باردار شوند اما به دلیل اینکه خطر بارداری خارج رحمی در این افراد افزایش می‌یابد، به پیگیری دقیق نیاز دارند. در نتیجه، غربالگری به موقع برای حاملگی خارج رحمی امری حیاتی است. غربالگری در اوایل بارداری، میزان مرگ و میر ناشی از حاملگی خارج رحمی را به طور قابل توجهی کاهش داده است. زنانی که در معرض خطر بالای بارداری خارج رحمی هستند، باید در اوایل بارداری از طریق آزمایش خون و سونوگرافی تحت نظارت دقیق قرار گیرند.
بسیاری از موارد حاملگی خارج رحمی، به علت آسیب دیدن لوله‌های رحمی رخ می‌دهند. برای کاهش خطر آسیب به لوله‌های فالوپ موارد زیر را رعایت کنید:
- درمان سریع هرگونه عفونت لگنی
- درمان سریع هرگونه عفونت قابل انتقال از راه جنسی (STI)
- در صورت امکان خطر ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه جنسی، هنگام رابطه‌ی جنسی از کاندوم استفاده کنید.
- سیگار کشیدن را ترک کنید.
تشخیص حاملگی خارج رحمی
حدود ۱۵ درصد از موارد حاملگی خارج رحمی پس از پاره شدن لوله‌ی رحمی، در اورژانس تشخیص داده می‌شوند. در بیش‌تر موارد، با کمک گرفتن از طیف وسیعی از آزمایشات، حاملگی خارج رحمی قابل تشخیص است. بارداری خارج رحمی از طریق معاینه‌ی فیزیکی قابل تشخیص نیست. برخی از روش‌های استاندارد پزشکی که در همه‌ی زنان باردار استفاده می‌شوند عبارتند از:
آزمایش خون:
از آزمایش خون برای تعیین سطح اچ سی جی (hCG) و پروژسترون استفاده می‌شود. این دو، هورمون‌هایی هستند که در دوران بارداری در بدن تولید شده و افزایش می‌یابند. اگر تست بارداری بدهید، نتیجه مثبت خواهد بود. اما حاملگی خارج رحمی نمی‌تواند به صورت طبیعی ادامه یابد. اگر طی چند روز سطح این هورمون‌ها ثابت بماند یا شروع به کم شدن کند و کیسه‌ی حاملگی در سونوگرافی وجود نداشته باشد، بارداری احتمالا خارج از رحمی است.
سونوگرافی از طریق واژن:
این روش شامل قرار دادن پروب سونوگرافی در درون واژن است که به وسیله‌ی آن پزشک وجود کیسه‌ی حاملگی در رحم را تایید می‌کند.
لاپاراسکوپی:
لاپاراسکوپی، نوعی روش جراحی است که شامل باز کردن شکم می‌باشد. اگر علائم شدیدی وجود داشته باشد، مانند درد قابل توجه یا خونریزی شدید، ممکن است زمان کافی برای انجام تمام مراحل فوق وجود نداشته باشد. در این شرایط، پزشک عمل جراحی اضطراری را برای تشخیص و درمان، به صورت همزمان انجام می‌دهد.
درمان حاملگی خارج رحمی
درمان به موقع بارداری خارج رحمی، خطر ابتلا به عوارض ناشی از این نوع حاملگی را کاهش می‌دهد، احتمال بارداری‌های سالم در آینده را افزایش می‌دهد و باعث کاهش عوارض سلامتی در آینده می‌شود. برای حفظ سلامت مادر و باروری در آینده، لازم است که جنین را در اسرع وقت از بدن خارج شود. گزینه‌های درمانی، بسته به محل بارداری خارج رحمی و محل رشد جنین متفاوت است.
جراحی:
پارگی لوله‌ی فالوپ یک فوریت پزشکی است. جراحی لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی برای خارج کردن جنین انجام می‌شود و پزشک تلاش می‌کند لوله‌ی رحمی را ترمیم کند. انتقال خون نیز ممکن است لازم باشد. هر خانم بارداری که مشکوک به بارداری خارج رحمی است، باید تحت مراقبت باشد.
روش‌های لاپاراسکوپی:
سالپنگوستومی و سالپنژکتومی، دو عمل جراحی لاپاراسکوپی هستند که برای درمان برخی از حاملگی‌های خارج رحمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این روش، یک شکاف کوچک در شکم، نزدیک به ناف ایجاد می‌شود. در مرحله‌ی بعد، پزشک از یک لوله‌ی نازک مجهز به دوربین و نور (لاپاراسکوپ) برای مشاهده‌ی لوله‌های فالوپ استفاده می‌کند.
در سالپنگوستومی، تودهی حاملگی خارج رحمی برداشته می‌شود و لوله خود به خود بهبود می‌یابد. در سالپنژکتومی، تودهی حاملگی خارج رحمی و لوله‌ی فالوپ کاملا برداشته می‌شوند. اینکه پزشک چه روشی را انجام دهد، به میزان خونریزی، میزان آسیب، پارگی لوله، اینکه لوله‌ی رحمی دیگر چقدر طبیعی است یا دچار آسیب قبلی شده است یا خیر بستگی دارد.
اگر حاملگی خارج رحمی باعث خونریزی شدید شود، ممکن است جراحی لاپاراتومی انجام شود که شامل باز کردن کامل شکم است.
دارو درمانی:
در بارداری خارج رحمی غیر اورژانسی، درمان دارویی اغلب موفقیت آمیز است، اما گاهی اوقات هنوز هم به جراحی نیاز است. اگر بیمار در وضعیت اورژانسی نباشد، پزشک می‌تواند دارویی تجویز کند که از ترکیدن تودهی خارج رحمی جلوگیری کند. یکی از داروهای رایج، متوترکسات است. متوترکسات دارویی است که سلول‌هایی دارای رشد با سرعت بالا مانند سلول‌های تودهی خارج رحمی را هدف قرار می‌دهد و مانع رشد بیش‌تر آن‌ها می‌شود. برای اطمینان از کارایی دارو، باید مرتبا آزمایش خون بدهید. هنگامی که دارو موثر باشد، علائمی شبیه به سقط جنین مانند درد، خونریزی و دفع بافت از واژن را تجربه خواهید کرد.
متوترکسات، خطرات جراحی مانند آسیب به لوله رحمی را به همراه ندارد. با این حال پس از مصرف این دارو، تا چند ماه نمی‌توانید باردار شوید.
مراقبت‌های بعد از عمل حاملگی خارج از رحمی
اهداف اصلی پس از عمل، شامل تمیز و خشک نگه داشتن محل برش‌های جراحی است. به این منظور، هر روز محل برش‌ها را از نظر علائم عفونت بررسی کنید. علائم عفونت محل برش جراحی می‌تواند شامل متوقف نشدن خونریزی و خون ریزی بیش از حد، احساس بوی بد از محل جراحی، گرم بودن و سرخی و تورم در محل باشد:
- بعد از جراحی، ممکن است کمی خونریزی از واژن و دفع لخته‌های خون کوچک را مشاهده کنید که می‌تواند طبیعی باشد. این موضوع می‌تواند تا ۶ هفته پس از عمل ادامه داشته باشد.
- از بلند کردن وسایل سنگین، خودداری کنید.
- برای جلوگیری از یبوست، مایعات زیادی بنوشید.
- برای استراحت دادن به لگن، از مقاربت جنسی، استفاده از تامپون و دوش گرفتن پرهیز کنید.
- تا جای ممکن، هفته‌ی اول بعد از جراحی را استراحت کنید و در هفته‌های بعدی فعالیت خود را به تدریج آغاز کنید.
آیا پس از حاملگی خارج رحمی می‌توان باردار شد؟
چشم انداز طولانی مدت پس از حاملگی خارج رحمی، به میزان آسیب به لوله‌ها بستگی دارد. بیش‌تر افرادی که بارداری خارج رحمی دارند می‌توانند همچنان در آینده بارداری سالمی داشته باشند. اگر هر دو لوله‌ی فالوپ هنوز سالم باشند، یا حتی فقط یک لوله سالم مانده باشد، تخمک می‌تواند به صورت طبیعی بارور شود.
اگر برداشتن ۱ یا هر ۲ لوله‌ی رحمی ضروری است، در مورد درمان‌های احتمالی باروری با پزشک خود صحبت کنید. به عنوان مثال، لقاح آزمایشگاهی که شامل کاشت تخمک بارور شده در رحم است.
پس از بارداری خارج رحمی هنگامی که آماده بودید، در مورد روش‌های مطمئن برای بارداری سالم در آینده، با پزشک خود صحبت کنید. حداقل ۳ ماه به خودتان فرصت دهید تا بدن برای بهبودی وقت کافی داشته باشد.
پیش از مراجعه به دکتر جواب سوالات زیر را آماده کنید!
قاعدگی
- آخرین پریود شما چه زمانی بوده است؟
- آیا متوجه تغییری غیر طبیعی در آن شده اید؟
بارداری
- آیا امکان بارداری وجود دارد؟
- آیا تست بارداری انجام داده‌اید؟ اگر انجام داده‌اید آیا تست مثبت بوده است؟
- آیا پیش از این باردار بوده‌اید؟ نتیجه بارداری چه بوده است؟
- آیا تاکنون برای ناباروری تحت درمان قرار داشته‌اید؟
- آیا قصد بارداری در آینده را دارید؟
علائم
- آیا درد دارید؟ آیا این درد آزاردهنده است؟
- آیا خونریزی از طریق واژن دارید؟ مقدار این خونریزی در مقایسه با خونریزی ماهیانه چه‌قدر است؟
- آیا دچار سبکی سر یا سرگیجه شده‌اید؟
سابقه پزشکی
- آیا تاکنون عمل جراحی دستگاه تولید مثلی مانند جراحی بستن لوله‌های رحمی انجام داده‌اید؟
- آیا تاکنون به بیماری‌های آمیزشی مبتلا شده‌اید؟
- آیا برای دیگر بیماری‌ها تحت درمان قرار دارید؟
- چه داروهایی مصرف می‌کنید؟
